CD-ROM ve İNTERNET
Seksenli yılların ortalarında CD-ROM lar üretilmeye başlandı. CD-ROM lar genelde akademik yayınların künye bilgilerini içeren indekslerdi veya birer paragraftan oluşan
özetçeleri içeren e-kaynaklardı.
Takip eden yıllarda da Internet kullanılmaya başlamıştı. 1993 yılında ODTÜ de vardı
1995 yılında da bizim okul 130 no’lu aboneydi Bebek postanesine.
Burada bir hatırlatma yapmak istiyorum. Bilgisayar 1960 yılında ilk olarak Karayolları Genel Müdürlüğünde kullanılmaya başladı. www.kgm.gov.tr/galeri/p10.htm
Hacettepe, ODTÜ ve Boğaziçi Üniversitelerinde büyük bilgisayarlar var hatta programcılık bölümleri vardı.
Elektronik beynimiz, Komputerimiz var diye banka reklam yapıyor.
Doksanlı yılların ortalarında yayınlar tam metin olarak CD-ROM’larda belirmeye başladı. Ansiklopediler, sözlükler CD üzerinde yayımlanmaya başladı. Artık bir dergi makalesini ASCII formatında yani harf ve rakam olarak okuyabiliyordunuz. Fakat bir matematik formülünü olduğu gibi göremiyordunuz.
Biz aracılar mutluyduk ama potansiyel kullanıcılar hala eleştiriyor ve direniyorlardı
İNTERNET
Doksanlı yılların sonlarına doğru Internet’in kullanımı büyük ölçüde yaygınlaştı. Bu zaman dilimi içinde Internet’te tam metinli bir çok veri tabanı kullanıma sunuldu. Internet CD-ROM’a karşı büyük bir üstünlük sağlamış oldu. Yayıncılar çok daha fazla kişiye erişecekleri araç olan Internet’i tercih ettiler.
Elektronik yayıncılıkta Dergiler ve referans kaynakları öncü rolünü almışlardı.
Bununla birlikte yeni bir yayıncı tipi ve yayın türü doğmaktaydı. Aynı konudaki dergileri eski ve yeni sayıları dahil biraraya toplayan yayıncı (Aggregator), veritabanı adı verilen bir yayın türü oluşturmaktaydı.
Türkiye’de de böyle bir örneğe rastlıyoruz. ‘İndeks 95’ isimli dergilerin ‘scan’ edilmiş yazı ve makaleleri tam metin olarak içeren bir veri tabanı piyasaya çıkıyor.
Bu yeni yayıncı türü dergilerin asıl sahiplerine para ödeyip elektronik olarak yayınlama hakkını satın alıyordu.
Bu dönemde bir ara makalecilik dergiciliğin yerini aldı. Öyleki bir derginin Şubat ayında çıkacak olan makalesi Ocak ayında veri tabanında yayınlanabiliyordu. Tamamlanmış yazı
bitirildiği anda e-veritabanına konuluyordu. Kağıt dergilerin özellikle akademik dergilerin aboneliğinde azalmalar başlamıştı
Bazı yayıncılar kağıda basılı ürünlerini kendileri e-ortama aktarıp kendileri pazarlamaya başlıyordu.
Dergilerini tek tek Internet ortamına koyuyordu.
‘Gutenberg Projesi’ bazı ataklarına karşın, kitaplar ise hala beklemedeydi.
Gutenberg Projesi http://promo.net/pg/history.html
1971 University of Illinois bilgisayar operatörlerinin elektronik beyinde matematik işlemlerinden öte depolama, araştırma ve erişim özelliğini icat etmeleriyle başlamıştır.
Bu proje (Hamlet) ağır klasikler, (Alis harikalar diyarında) hafif klasikler ve referans kaynaklarını elektronik olarak basmayı hedeflemekteydi vu bugünde bunu başarmıştır.
‘OKUYUCU’ ‘KULLANICI’ OLDU
Bu süreçte ‘okuyucu’ tanımlaması yavaş yavaş ‘kullanıcı’ ile yer değiştirmeye başlıyor.
Veritabanlarındaki yazıları bilgisayar üzerinde okuyanlarlar artık kullanıcıydı. Okuma eylemi bilgisayar adı verilen bir aygıtla yapılmaya başlanmıştı.
Bilgisayarlar arkadaş canlısı bir karakter kazanmışlardı.
Yeni bir tanım ortaya çıkıyordu. ‘user friendly’
ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ
BOOLEAN
‘VE’ ‘VEYA’ ‘DEĞİL’
Bu arada veritabanlarını kullanma teknikleri de ortaya çıkıyordu. ‘Boolean’ mantıksal arama stratejisiyle anahtar sözcükler yazılıyor ve ‘and’ ‘or’ ‘not’ kullanılıyor ve istenilen yazının başlığına erişiliyordu.
Teknoloji bir sıçrama daha yapıp aranılan sözcüklerin yazının neresinde olduğunu buluyor. Artık metin içinde de tarama yapılıyordu. Bilgiyi içeren bütünden de öte bilginin bulunduğu kısıma veya parçaya erişiyordu kullanıcı. Artık cennette gibiyiz..
ÖNCE GÖZ AT SONRA OKURSUN
Veritabanlarının yazı ve içerik zenginliği ve araştırma teknolojisinin en ayrıntıda bile bilgiyi bulma yeteneği ve bulduğu sözcükleri farklı uyarıcı renklerde göstermesi kullanıcılarda ya da e-mektup ile kendi adresine gönderme seçeneği, göz atıp bakma davranışını geliştirmeye başlıyor.
Okuma daha sonraya bırakılıyor. Kes yapıştır anlayışı hayata geçebiliyordu.
İntihal bile söz konusu olabilir.
Okuyucu , kullanıcı daha doğrusu müşteri bu veritabanlarına sahip olamıyor.
Abone olma yoluyla yıllık kullanım hakkını satın almış oluyor.
Bomba uçaklar Dünya ticaret merkezine girdiğinde elektronik dergi yayımı durdu.
Altı saat sonra başka bir yerden yayıma devam ettiler.
2000 yıllarda yazılar tıpkı basım veya daha da gelişmiş biçimlerde (PDF, XML) e-ortamda boy göstermeye başlıyor.
www.openebook.org forum e-kitap yazma standartlarını oluşturuyor.
Yine bu süreç içinde Elektronik dergi veritabanlarında ambargo uygulanası başlıyor.
Dergicilik bitti makalecilik döneminden bahsederken dergiyi okuyamaz hale geliyor kullanıcı.
Dergi sahipleri veritabanına verdikleri dergilerinin son altı ve 12 ayının yayımlanmasına izin vermiyorlar.
Bilgi çağının en temel insan hakkı bilgiye erişim. Kullanıcı, tüketici
haklarının ihlali mi sözkonusu
Doksanlı yılların sonlarına dönersek, e-kitaplar ortalığa çıkmaya başlıyorlar.
Bu için öncüsü Gutenberg projesi basılı bütün klasikleri e-ortamda yayınlamayı
hedefliyordu. Ve bunu yaptılar. Varolanı elektronik ortama aktarıyorlar burada temel anlayış bu. Aktarımcılık.
Dünyada İngilizce yazalmış 1.600.000 doktora ve Master tezi internet ortamında elektronik hem saklanıyor hem de satışa çıkıyor.
http://wwwlib.umi.com/dissertations/preview/1400399
Kullanıcılara pratik
Elektronik bilimsel yazı yazma yöntemleri oluşturuyor. Artık e-ortamda alıntı nasıl yapılır
Nasıl referans olarak gösterilir vb
Amerikan Psikoloji Derneği ki bu dernek oldukça önemlidir başı çekiyor.
www.apastyle.org/elecref.html
Internet üzerinde e-kitap satışları başlıyor.
Bazı kitapların hem kağıt hem de e-versiyonları basılıyor.
Bilgi üniversitesinden Alen Duben ‘in kitapları bu uygulama için iyi bir örnek.
Fakat kağıt kitabın tıpkı basımı degil. Format değişebilir.
Bazı e-kitaplar ise yalnızca e-kitap olarak. Kağıt baskısı yok.
Buna Türkiye’den www.altkitap.com Enis batur Ve Ömer Madra nın e-kitapları
Kütüphanelere e-kitap satışları başlıyor. Hatta, bunun için kütüphaneler biraraya gelip
Konsorsiyumlar oluşturuyorlar.
KİTAPLARI KAYBOLMAYAN VE ESKİMEYEN KÜTÜPHANELER
www.netlibrary.com
ELEKTRONİK KİTAPLARI OKUYAN ARAÇLAR
e-kitap okuma araçları piyasada satımaya başlıyor.
Rocketbook / Softbook , EBook Man, The go reader, Hiebook
www.ebook-gemstar.com/devices/default.asp
The go reader üniversite öğrencileri için tasarlanmış bir çeşit elektronik kutu.
Bu kutuya 350 adet ders kitabını yüklenebiliyor. Üç kitabım farklı beş bölümü ile iki makaleyi yükleyebiliyor.
Hiebook yazıya ek olarak görüntü ve MP formatında müziği de içerebiliyor.
Pearson education ders kitaplarının ödev bölümlerini Internet üzerinde tutuyor.
Bu grubun şirketlerinden birinin internet adresine girilirse örneğin; www.aw.com akademisyen veya öğrenci ders ile ilgili yardımcı ders kaynaklarını kullanabiliyor.
YENİ E-KİTAP ÇEŞİTLERİ Fantaziler
Basımı sürekli genişletilen e-kitap:
Cass Sunstein tarafından yazılan ‘republic.com’ adlı e-kitap tartışılmakta ve eleştiriler ücretsiz olarak www.amazon.com sayfasında okunmaktadır. Yazar bu eleştirileri toplayıp daha sonra kitabı genişletişmiş baskı olarak yayınlamaktadır.
Cep telefonu için e-kitap:
www.versaly.com adlı şirket 2001 yılı sonu yani bugünlerde piyasa cep telefonundan okunan
e-kitap çıkarıyorlar. Büyük ekranlı cep telefonunda ‘Microsoft Reader’ programıyla
www.fictionwise.com yayını olan 500’ e yakın ‘kurgu bilim‘ e-kitap okuyabiliriz.
Zaman ayarlı kitap veya kendi kendini yok eden e-kitap.
www.rosettabooks.com tarafından üretilen ‘Agatha Christie’ bazı kitapları bu anlayışla satılıyor. Kitabı on saatlığına satıyorlar.
Bu süre dolunca e-kitap ortadan kalkıyor. Yok oluyor. Bir miktar daha para verirseniz kitap sizde kalıyor.
atası karbon kağıdı olan e-kağıt yolda...
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder